Odlukom Vlade Republike Srpske kancelarija Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa ukida se, a postojeća dva radna mjesta, po odlasku radnika Zavoda u penziju, prebacuju se u Banjaluku. 

Ova kancelarija imala je više radnih mjesta u ranijem periodu, ali su odlaskom radnika u penziju mjesta prebacivana u Banjaluku, da bi konačno došlo do gašenja ove kancelarije. 

Iako je u nadležnosti ovog Zavoda valorizacija i zaštita  kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske, kulturno istorijski spomenici kao što su Gradina, Hodiđed, nekropola Pavlovića, nikada nisu valorizovani i zaštićeni.

Feudalni posjed Pavlovića, koji su spadali u red najkrupnijeg bosanskog plemstva i jedne od najznačajnijih dinastija u srednjem vijeku na ovim prostorima, protezao se od Vrhbosne (današnje Sarajevo) na zapadu do Dobruna na istoku.

Na prostoru paljanske opštine se odvijala trgovina sa Dubrovnikom, prvo u gradu Borač na Prači, gdje su Pavlovići izdavali povelje, kasnije u novosagrađenom gradu Pavlovac na lijevoj obali Prače.

Gradina, koja se nalazi u današnjim Gornjim Palama, pripadala je nekom od vlastelina, gospodaru ovih krajeva koji su pripadali državi Pavlovića. Utvrđenje nije podignuto kasnije od XIV vijeka, a pojavom baruta je dodatno pojačano i osigurano. 

Pogled sa Gradine na Pale/Foto: Katera

Zadatak Gradine je bio da osigura protok trgovačkih karavana između Vrhbosne i Pavlovca i da pruži zaštitu ugroženom stanovništvu okolnih sela. Građevina je podignuta po srednjovjekovnim građevinskim principima, sa vrlo zanimljivom osnovom koja govori o pronicljivosti graditelja kao i visokom stepenu stanja arhitekture ove vrste u tadašnjoj Bosni.

U blizini Gradine nalazi se i nekropola od  13 stećaka (6 sanduka i 7 sljemenjaka) za koju se pretpostavlja da pripada vlastelinskoj porodici Pavlovića.

Nekropola krije u sebi nekadašnje vladare koji su vladali ovim i okolnim područjem. Teren oko stećaka je dosta nepristupačan i zarastao.

Hodidjed je bio srednjovjekovni utvrđeni grad koji se nalazio na uzvišenju između Sarajeva i Pala, tačnije na Bulozima.

Ostaci Gradine Pavlovića/Foto: Katera

Jedno od utvrđenja kome je istorija izbrisala ime jeste i Stari grad na sastavcima Paljanske i Mokranjske Miljacke podignut u XIV vijeku.  Iako postoje ostaci i potvrda o postojanju ovih građevina, one nikada nisu zaštićene.

Pored kulturno-istorijskog u nadležnosti ovog Zavoda su i valorizacija i zaštita prirodnog nasljeđa. Međutim, bogato prirodno nasljeđe regije koje čine i nekoliko pećina ostaje potpuno nezaštićeno i neistraženo.