Prije 50 godina u domaće bioskope stigao je film “Mirko i Slavko”, jedini jugoslovenski film snimljen po istoimenom stripu, koji ove godine slavi 60 godina od izlaska prve epizode objavljene davne 1963. godine.

Ova dva jubileja idealna su prilika da se osvrnemo na jedan od najvećih medijskih fenomena na ovim prostorima, koji je davno prešao granice stripa i filma, postavši na neki način simbol jednog vremena i jednog sistema.

Patriotski kurs

“Mirko i Slavko” je strip o dva dječaka, partizanska kurira, koji je izlazio u ediciji “Nikad robom”, izdavačke kuće “Dečje novine” iz Gornjeg Milanovca, a glavni autor bio je legendarni crtač Desimir Žižović Buin, uz brojne saradnike. Sama ideja za nastanak stripa bila je spoj nekoliko srećnih okolnosti, jer je Jugoslovenska narodna armija optužila dotadašnje stripove za “manjak patriotizama” te je preko svojih zvaničnih novina uputila javni poziv za strip koji će se baviti temama u vezi sa narodnooslobodilačkom borbom. Ubrzo nakon toga, u izdanju “Dečjih novina”, pojavio se strip “Mirko i Slavko”, koji će kasnije biti nazvan “prvim komunističkim blokbasterom”. Strip o dječacima-partizanima koji se bore protiv naivnih i glupih Nijemaca ubrzo je dostigao tiraž od oko 200 hiljada primjeraka, nakon čega su se pojavili i drugi stripovi koji su se bavili ovom tematikom. Strip je bio toliko popularan da izdavač nije mogao da nađe dovoljno crtača da bi zadovoljio zahtjeve publike. Tvorac i glavni crtač stripa Desimir Žižović Buin sve je teže postizao da podmiri zahtjeve masovne produkcije pa mu u pomoć između ostalih priskaču i Živorad Atanacković, Branko Plavšić, Nikola Mitrović Kokan i Ratomir Petrović. Prema Kokanovim riječima, pomoćni crtači radili su ogromnu većinu posla, pozadinu i sve sporedne likove, dok je Buin u kadrove docrtavao samo likove Mirka i Slavka. Prvobitna priča stripa “Nikad robom” pratila je pekarskog šegrta Mirka koji odlazi u partizane, gdje su mu najbolji drugovi bili Zoran i Boško. Slavko se pojavio u četvrtoj epizodi “Zbeg”, a do tada je Mirko drugovao sa Zoranom i Boškom. Kasnije je edicija osim prvobitnog naziva dobila i dodatak “Mirko i Slavko”, a od 1969. godine Mirko i Slavko postaće jedini junaci, koji su po riječima autora nastali po uzoru na grafike Đorđa Andrejevića - Kuna.

- Prvi nastavak sam završio za jednu noć pri svetlosti stone lampe. Zaspao sam dok sam čekao da se tuš osuši... Dalji rad na stripu je bio posebna priča. Pojačavao se ritam izlaska pa sam dobio ekipu koja je radila pozadinu, tuširala, ispisivala slova. Mnogo sam voleo decu, znao sam šta može da im se dopadne i mislim da je tu bila jedna od tajni uspeha stripa koji je postao najpopularniji strip svih vremena u našoj zemlji. U stripu nisam izazivao mržnju, negovao sam prijateljstvo, razumevanje i rešenost da se odupre zlu - pričao je Žižović.

Izdavač iz Gornjeg Milanovca je odradio ono što bi se danas nazvalo vrhunskim “brendiranjem”, pošto su Mirko i Slavko štampani na majicama, dečjim pernicama i omotima za sveske i školske torbe. Od strip junaka oni su postali prvi pop fenomen socrealizma, koji je ušao u opštu kulturu od citiranja replika do davanja imena djeci po glavnim junacima. Ljudi su se privatno šalili kako su Mirko i Slavko sami pobili više Nemaca nego što ih je ikad prešlo jugoslovensku granicu, a čuveni dijalog “Mirko, pazi Metak!”, nakon čega se Mirko baca u zaklon i odgovara: “Hvala, Slavko! Spasio si mi život!”, postao je opšte mjesto u šalama na račun državnog socijalizma, ulazeći u običan govor, replike filmova i tekstove pjesama.

Četnik i partizan

Značaj ovog stripa, koji danas mnogi gledaju sa prezirom, sastoji se u tome što je prvi domaći visokotiražni strip. Dok su drugi izdavači dizali tiraže licencnim izdanjima, tipa “Diznija” ili “Bonelija”, same “Dečje novine” su napravile prvi “blokbaster” domaćih autora nakon Drugog svjetskog rata po domaćim motivu i sa domaćim autorima. Danas se za “Mirka i Slavka” kaže da je umjetnički krajnje neuspješan, ali komercijalno neprevaziđen strip, što je diskutabilno, jer iako je imao ideološki obojene scenarije i jednostavne zaplete, na njemu je radilo dosta vrhunskih autora. “Mirko i Slavko” su izlazili do kraja sedamdesetih, kada je strip tiho gurnut u stranu, pošto je sa jedne strane došlo do zasićenja NOB tematikom, dok je sa druge strane jedan od uzroka propadanja “Mirka i Slavka” bio i birokratski udar na “strip kao šund” početkom sedamdesetih, iako je Buin tvrdio da je iza tih napada stajala konkurencija koja se bavila uvozom stranih stripova. Podizanjem poreza na strip, edicija je poskupjela, potražnja i tiraž su se smanjili. Likovi su opstali još samo u matičnom listu i po nekom izdanju “Dečjih novina”, ali iza Buina je ostalo 450 epizoda na 64 strane, što je vjerovatno nedostižan rekord u srpskom stripu. Sam autor je bio više nego živopisna ličnost, samouki umjetnik, koji je još za života postao boemski simbol Gornjeg Milanovca, ali da bude zanimljivije autor najvećeg partizanskog stripa bio je pripadnik četničkog pokreta, do 1943. godine kada je prešao u partizane i završio na sremskom frontu. Učestvovao je u zajedničkoj četničko-partizanskoj akciji oslobođenja Gornjeg Milanovca od Nemaca, mada u četnicima uglavnom nije nosio pušku, već je pomagao akademiku Dragiši Vasiću u stvaranju novina “Mladi Ravnogorac” i “Ravnogorski borac”, da bi kasnije radio kao ilustrator za komunističku štampu, pod stalnom paskom zbog nepodobne prošlosti, dok mu posao ilustratora u “Dječijim novinama” nije promijenio život zauvijek. U početku je bio ilustrator i autor svih stripova u Dečjim novinama iz Gornjeg Milanovca, sve do 1959.

U tom periodu Žižović je nacrtao stripove “Kraljević Marko i Musa Kesedžija”, “Nemušti jezik”, “Magelan”, “Rudnička ofanziva”, “Poslednji osvetnik”, “Pustolovine pevca Pece”, “Pijuko Pecin brat” i ono što je najvažnije, u 23. broju od 25. novembra 1958. započeo strip “Nikad robom”, iz kojeg će izrasti popularna edicija i dva najpopularnija junaka srpskog i jugoslovenskog stripa.

Takođe ostaće zabilježeno da je u pitanju jedini naš strip po kojem je snimljen film pod nazivom “Mirko i Slavko”, koji je premijerno prikazan 1973. godine. Film u režiji Branimira Torija Jankovića postao je bioskopski bestseler, koje malo koje dijete u SFRJ nije gledalo u bioskopu , a po žanru bio je mješavina partizanskog filma, filma za djecu i komedije. Snimljen je u produkciji izdavača, NIP “Dečje novine”, a glavne uloge tumačili su dječaci Vladimir Radenković (Mirko) i Dragan Radonjić (Slavko), uz učešće velikih zvijezda domaćeg filma poput Velimira Bate Živojinovića, Jovana Janićijevića Burduša, Zorana Jankovića i drugih. Muziku je radio kompozitor Zoran Hristić, dok je snimatelj bio Predrag Popović. Sam Buin nije bio zadovoljan adaptacijom tvrdeći da je film bio nerealan i pretenciozan te da je pomogao gašenju stripa, iako je film prikazivan dugo nakon ukidanja strip serijala.

Autor

Desimir Žižović Buin rođen je 23. aprila 1920. u Gornjem Milanovcu, a preminuo je 7. decembra 1996. godine u Beogradu.

Završio je četiri razreda osnovne škole, a bio je samouki crtač, slikar, vajar i dizajner. U svom okruženju ostao je upamćen i kao vrstan majstor sedam zanata: kolar, kovač, kaldrmdžija, zidar, stolar, opančar i klesar. Osim rada na “Mirku i Slavku” za njim je ostalo stotine spomen-ploča i spomen-česmi širom Srbije, uključujući i krajputaše Slobodanu Krcunu Peneziću i Svetoliku Lazareviću. Manje poznata stvar je da je on dizajnirao lik čuvenog Brke za šljivovicu “Takova”, štafetu za “Dan Mladosti” iz 1951. godine i Titov zidni portret u Užicu osam puta 12 metara rađen metlom, ostavljajući tako svoj pečat u svim segmentima moderne srpske istorije i kulture. Sahranjen je u rodnom selu Gornji Branetići.

Piše: Branislav Predojević