U Sokolovićima na ulazu u Rudo, na krajnjem istoku Republike Srpske, u 16. i 17 vijeku rođeno je nekoliko čuvenih vladara, vjerskih velikodostojnika i graditelja najmonumentalnijih zdanja iz osmanskog doba, poput višegradske ćuprije i banjalučke džamije Ferhadije.

Danas u ovom raštrkanom selu, koje ima i crkvu i džamiju, živi samo četvoro starijih mještana.

Najznamenitiji među znamenitim Sokolovčanima je Mehmed paša Sokolović, veliki vezir, koji je po nekim istoričarima, bio čak i de fakto vladar moćnog Osmanskog carstva punih 15 godina.

Za to vrijeme smijenila su se tri sultana, ali je Mehmed paša sve trojici bio desna ruka.

U Bosni i Hercegovini ovaj uspešni vojskovođa i državnik najpoznatiji je kao graditelj zdužbinar. Upravo on je sagradio čuvenu Ćupriju na Drini, u Višegradu, koju je opisao nobelovac Ivo Andrić u svom znamenitom romanu.

Mehmed paša je sagradio i most na Žepi, koji je takođe sačuvan do danas, iako je prije nekoliko decenija prenesen sa ušća Žepe u Drinu, na drugu lokaciju, zbog gradnje akumulacije za hidrocentralu.

Ovaj most se danas nalazi uzvodno od svog prvobitnog staništa, na rijeci Žepi i pod zaštitom je Uneska, kao i višegradska ćuprija.

I most na Žepi je inspirisao Andrića da napiše roman o njegovoj izgradnji.

Mehmed paša je sagradio i Kozju ćupriju u Sarajevu i još mnogo građevina širom današnje BiH, ali i u Istanbulu, Beogradu, Alepu, Damasku i današnjoj Mađarskoj.

Veliki vezir i veliki zadužbinar je imao i znamenite rođake. Među njima je i Mustafa paša Sokolović, osnivač kasabe Rudo, jedne od nastarijih opština, koje su danas u sastavu Republike Srpske.

Blizak rođak Mehmed paše, najvjerovatnije njegov brat od strica, ili kako to muslimani kažu amidžić, je i Ferhat paša Sokolović, graditelj džamije Ferhadije u Banjaluci.

Ipak, najintrigantnija je njegova rodbinska veza sa Makarijem Sokolovićem, prvim srpskim patrijarhom nakon obnavljanja Pećke patrijaršije.

Po narodnim vjerovanjima veliki vezir i patrijarh su bili braća, po istorijskim izvorima vjerovatnije da su bili rođaci. Tek, potiču iz iste loze, a srpska grana Sokolovića je, nakon Makarija dala još nekoliko patrijarha.

Zanimljivo je da je Pećka patrijaršija obnovljena upravo u vrijeme kada je Osmanskim carstvom drmao Mehmed paša.

Kako svjedoči Rato Rajak, bivši načelnik opštine Rudo, koji se upravo bavi prikupljanjem građe za monografiju svog mjesta, u Sokolovićima je teško razlučiti istoriju i narodno predanje.

Foto: S.Pašalić/RAS Srbija

–   Mehmed paša Sokolović je u svom zavičaju sagradio džamiju i posvetio je svom ocu, Džemaludinu Sinan-begu Sokoloviću, koji se, dok je bio pravoslavac, zvao Dimitrije. On je, kao i sin mu Mehmed, prešao na islam. Ali veliki vezir je, kaže narodno vjerovanje, u Sokolovićima sagradio i pravoslavnu crkvu za svoju majku, koja je ostala vjerna pravoslavlju – kaže Rajak.

Temelji te crkve nikad nisu otkriveni, ali se veruje da se nalazila na lokalitetu koji se vijekovma zao Crkvište.

Podstaknut tim narodnim predanjima, Stevan Gagić, pravoslavni sveštenik iz Arizone u SAD je, zajedno sa svojom porodicom, na Crkvištu u Sokolovićima 2015. godine podigao hram i posvetio ga Jasenovačkim mučenicima.

I Mehmed pašina džamija, izgrađena u 16. vijeku obnovljena je nakon rata devedesetih, i tako sada dva vjerska objekta dominiraju selom. Bogomolje su tu, ali u njima nema vjernika.

Po popisu iz 2013. godine, Sokolovići, selo slavne prošlosti i neizvjesne budućnosti, imalo je svega 21. mještanina. I svi redom su se izjasnili kao Bošnjaci.

Od tada brojno stanje se rapidno smanjilo, tako da je u selu više zaključanih kuća, nego onih u kojima život još pulsira.

Enver Šero (64) jedini je mještanin, koji se iz Sokolovića nije odselio, nego se doselio u ovo selo, koje je zavičaj njegovih roditelja.

Foto: S.Pašalić/RAS Srbija

Ovaj rođeni Sarajlija, koji je imao uspješan biznis u Italiji, krajem devedesetih se vratio u BiH, ali ne u Sarajevo, gdje i danas ima stan, nego u Sokoloviće, gdje je naslijedio devastiranu porodičnu vikendicu.

Danas ima uzorno poljoprivredno imanje, sa voćnjakom od 12 dunuma i dva mala plastenika u kojima Enver i njegova supruga proizvode povrće za porodicu i prijatelje.

–    Puno smo para i rada uložili u ovo imanje, ali se ne kajemo. Srećni smo što ovdje živimo, ovo je naš dom i ovde ćemo ostati dokle god nas zdravlje služi – kaže Enver.

Više nego slavna prošlost, Envera interesuje budućnost njegovog lijepog, ali napuštenog sela. Jer, pitanje je da li će, za koju godinu, ostati sam u Sokolovićima.

– Imamo samo dvoje komšija, a ni oni ovdje ne žive stalno, nego samo povremeno – kaže Enver za Srpskainfo.

Iz dvadesetak kuća, rasutih od druma Rudo – Višegrad – Sarajevo, do uzvisina na okolnim brdima, rijetko se vije dim iz dimnjaka.

Na kraju će od sela ostati samo priča. I dva hrama u kojima nema ko da se moli, ni Bogu ni Alahu.