Sarajevski Srbi ne pamte hladniju zimu i hladnije februarske dane nego one 1996. godine. Mučnim i teškim danima za već umorne Srbe Sarajeva nije se nazirao kraj. Svaki novi dan ispisivao je pojedinačnu tragediju jednog naroda, tragediju kakvu svijet do tada neće vidjeti.

I zaista, neće je vidjeti. Šekspirovska tragedija ostaće gluva i slijepa za svijet. Ostaće priče o tamo nekom narodu, o tamo nekom Sarajevu, o tamo nekom ovovremenom zbjegu, o tamo nekom izlasku....

Istorija će se ponoviti jer zlo ne spava. Ponovo će se nad sarajevskim nebom nadviti crni oblaci, a čitava istorija srpskog naroda staće u nekoliko kofera.

Kolone mučenika preko Trebevića

A sve je počelo 17. februara 1996. godine. Sarajevo ne pamti crnje Zadušnice od tih. Srbi će preko noći postati beskućnici u svom gradu i krenuti na put – u neizvjesnost i bespovrat.

Foto: Miloš Božić

Napustivši odbranjene opštine i naselja tadašnjeg Srpskog Sarajeva – Grbavicu, Neđariće, Ilidžu, Ilijaš, Hadžiće, Vogošću, Rajlovac, i savlađujući sniježnu oluju preko Trebevića, u izbjegličkim kolonama, napustili su domove, očevinu, djedovinu... grad koji su vijekovima gradili.

Istorija se ponovila. Sve je bilo isto, samo je zbjeg bio ovovremeni.

Limeni sanduci

Tri i po godine uspješne odbrane, pogibije, ranjavanja, gubitka imovine, sarajevskim Srbima djelovalo je kao uzaludna žrtva, ali i nemonovna sudbina. Ostavili su tuđinu sve što su imali, samo grobove najmilijih nisu ostavili. Njih su nosili sa sobom, kao siguran znak da se u taj grad više nikada neće vratiti.

Tadašnji visoki predstavnik Karl Bilt i njegov zamjenik Mihael Štajner pozivali su Srbe da ne napuštaju svoje domove i da ostanu da žive pod vlašću muslimansko-hrvatske federacije, dijeleći im letke sa stihovima poznate pjesme Alekse Šantića "Ostajte ovdje".

Kao da su i Šantića željeli otuđiti za sebe.

Martovski egzodus - događaj biblijskih razmjera

Bježeći iz svojih kuća, pod pritiskom tadašnje bošnjačke politike i prijetnji da će „svaki Srbin koji je nosio pušku biti izveden pred sud”, u koloni ubogih, ojađenih, osakaćenih, upokojenih, išli su živi i mrtvi sarajevski Srbi da utočište nađu na tlu nepostojećeg grada...

Foto: Miloš Božić

Bile su to biblijske slike. Traktori, zaprežna kola, “jugići“, poneki “fićo”, kamioni, ikone, kandila, zvona sa crkve … tek kao sjećanje na neka davna, srećnija vremena.

Vojnička groblja - spomenici stradanja Srba iz Sarajeva i okoline

O ovoj tragediji srpskog naroda svjedoče hiljade humki i krstova poređanih u stroju na vojničkim grobljima širom Srpske. Trajni podsjetnik na one koji nas na mrtvoj straži brane, na najbolje sinove Srpske, na one koji su izgubili život u odbrani svoje zemlje, domova i porodica. Trajni podsjetnik na groblja na koje su preneseni posmrtni ostaci hrabrih boraca Vojske Republike Srpske.

Novi Zejtinlik - priča o jednom ratu i životu poslije rata

Spomen-groblje Novi Zejtinlik u Sokocu postoji od januara 1996. godine. Građeno je po uzoru na srpsko vojničko groblje na Zejtinliku kod Soluna.

Na sokolačkom vojničkom groblju počiva oko hiljadu srpskih boraca, poginulih u odbrani Grbavice, Hadžića, Vogošće, Rajlovca i drugih naselja na širem području predratnog Sarajeva, a koji su tokom ratnih godina sve do Dejtona bili sahranjeni po sarajevskim grobljima.

Mrtvi borci iz Hadžića sahranjeni u Bratuncu

Odlukom tadašnje vlasti Republike Srpske i Opštine Hadžići riješeno je da se Srbi iz Hadžića kolektivno presele u Bratunac.

Na groblju u Bratuncu tada su sahranjeni posmrtni ostaci 185 boraca koji su prenijeti sa grobalja u Hadžićima.

Na području Bratunca i Srebrenice izbjeglo je oko 20.000 sarajevskih Srba, od kojih je nekoliko hiljada ostalo u Bratuncu, a mali broj u Srebrenici.

Vojničko groblje u Miljevićima -  vječna kuća srpskih i ruskih heroja

Na groblju Miljevići sahranjeno je 138 srpskih boraca, među kojima i 15 ruskih dobrovoljaca koji su se borili na strani Vojske Republike Srpske. Dok je na groblju Vranješ sahranjeno 96 boraca.

Vlada Republike Srpske je 29. februara ove godine Vojničko groblje u Miljevićima uvrstila među spomen-obilježja od izuzetnog značaja za Srpsku.

Crne statistike

Prema popisu stanovnika iz 1991. godine u Sarajevu je živjelo 525.000 stanovnika, a njih 157.000 izjasnili su se kao Srbi.

Dvadeset dvije godine kasnije, na popisu 2013. godine u Kantonu Sarajevo se od 413.000 stanovnika kao Srbi izjasnilo njih tek 13.000 ili 3.2 odsto.

Upoređujući podatke iz popisa 1991. i 2013. godine činjenice su da je u Sarajevu između dva popisa 131.000 Srba manje.