Svaka odluka u vezi s misijom raspoređivanja američkih kopnenih snaga mora da bude donijeta od strane izabranih američkih zvaničnika – a ne da bude prepuštena Bošnjacima i njihovim PR agencijama ili da se na nju utiče lažnim izveštajima Stejt departmenta i medija, konstatuje američki obaveštajni oficir Srej u izvještaju iz 1995.

U izveštaju "Prodaja bosanskog mita Americi: Kupac neka se čuva" (Selling the Bosnian myth to America: Buyer beware), napisanom oktobra 1995. godine, uoči završetka rata u Bosni i Hercegovini (BiH), američki obaveštajni oficir, potpukovnik Džon E. Srej naveo je veliki broj zapažanja do kojih je došao neposredno, na licu mjesta, u Sarajevu, a koja znatno odudaraju od zapadnih medijskih izveštaja.

Bilo da je posrijedi sumnja u stvarnu pozadinu tragičnih incidenata na Markalama, zatim duboko utemeljena sumnja da su muslimanske vlasti u Sarajevu zaista upotrebljavale snajperiste protiv sopstvenih građana i artiljeriju radi provociranja srpskih kontrabaterijskih udara, ali i iznošenje činjenica u vezi sa kriminalnim aktivnostima Nasera Orića i licemjernoj politici muslimanskih političara prema toj tadašnjoj srebreničkoj enklavi, koja je, u stvari, služila kao baza za terorističke napade i ubistva srpskih civila u okolnim naseljima, Džon E. Srej nam je predočio bogat izvor informacija na osnovu kojih lakše možemo da razumijemo tragične događaje od prije tri decenije.

Naročito su zanimljiva njegova opažanja o borbenoj sposobnosti muslimanske vojske.

Vojna sposobnost muslimanske vojske

Potpukovnik Srej je tvrdnje muslimanske vlade da raspolaže profesionalnom vojskom koja ima sposobne oficire, a kojoj, eto, nedostaje samo teško naoružanje kako bi ostvarila uspjeh na bojištu, nazivao iluzijom.

- Iako glavnokomandujući general Rasim Delić i njegovi potčinjeni komandanti samouvjereno govore o 'prenošenju borbe na srpsku teritoriju', spremnost većine njihovih vojnika da se bore uglavnom je ograničena na sopstvena područja. Ta pojava se najbolje može opisati kao teritorijalnost, što predstavlja ozbiljnu slabost bošnjačke vojske. Glavninu muslimanskih snaga čine nekadašnje jedinice teritorijalne odbrane, organizovane u 'opštinske' brigade.

Većina ovih jedinica i dalje djeluje u područjima svojih izvornih opština i sastoje se od nekadašnjih rezervista i vojnika na odsluženju, regrutovanih upravo iz tih krajeva. Veza sa rodnim krajem čini ove vojnike nevoljnim da napuste svoju zonu. Stoga se Bošnjaci oslanjaju na nekoliko mobilnih brigada, formiranih uglavnom od izbjeglica koje su izgubile svoje domove i sada imaju jači motiv za borbu.

Najmanje jedna brigada sastoji se od muslimana protjeranih iz Hrvatske. Jedinica poznata kao 7. muslimanska brigada privlači islamske ekstremiste i stekla je reputaciju po agresivnom ponašanju i ofanzivnom duhu. Bošnjaci koriste ove mobilne brigade za važnije operacije, ali ukoliko hrvatske snage ne angažuju Vojsku Republike Srpske (VRS) na drugim frontovima, ove jedinice nemaju kapacitet za dugoročni uspjeh - naveo je potpukovnik Srej.

Brojnost kao jedina značajna prednost

On je, ipak, pronašao jednu jedinu značajnu vojnu prednost muslimanske armije: brojnost pješadije koja je brojala oko 140.000 ljudi, što je musimanskoj strani, u odnosu na VRS, davalo brojčanu prednost od 2:1.

- Iako je formalno organizovana u korpuse i brigade, njena (muslimanska) stvarna sposobnost uglavnom se ograničava na operacije nivoa bataljona. Bošnjačka pješadija je 'očeličena' činjenicom da je često morala da napušta rovove i zauzima teren, što ju je učinilo efikasnijom od srpske pešadije, koja nije mogla sebi priuštiti velike gubitke. Ipak, tvrđenje da ova prednost može dovesti do pobjede ukoliko dobiju odgovarajuće naoružanje pokazuje neosnovano vjerovanje u sopstvenu propagandu - navodi Srej.

Sposobnost muslimanskih oficira najveća iluzija

- Tvrdnje o sposobnosti bošnjačkog oficirskog kadra, međutim, spadaju među njihove najveće iluzije.

Muslimanski oficiri ne stiču činove na osnovu stručnosti i iskustva, već prema političkim i vjerskim vezama.

Njihovi neuspješni pokušaji tokom ljeta 1994. da zauzmu komunikaciju 'Route Duck', važnu liniju snabdijevanja kroz Ozrenske planine, ilustruju njihove mane. Na osnovu stalnog hvalisanja generala Delića, muslimanska vojska je pokrenula dvostranu ofanzivu sa svojim II i III korpusom koji su napadali iz suprotnih pravaca. (Činjenica da ranije nikada nisu uspješno koordinirali operaciju veću od jednog bataljona očigledno nije uticala na planiranje.)

Prva bitka se završila potpunim porazom, nakon čega su Bošnjaci potpisali sporazum o prekidu neprijateljstava i povukli se sa Ozrena. Koristeći jedan nepovezani incident u Sarajevu kao izgovor, ponovo su pokrenuli napad – sada sa faktorom iznenađenja na svojoj strani.

Vojska Republike Srpske bila je zatečena ovim potezom, izgubila je dosta terena i morala evakuisati preko 5.000 civila. Ipak, u roku od dvije nedelje, muslimanski sistem snabdijevanja i popune ljudstva se urušio, i ofanziva se raspala. Problem nije bio samo u logistici, već i u nesposobnosti analize terena i bitke. Bošnjaci nisu sproveli adekvatno izviđanje, niti su pokušali da obezbijede ključne položaje koji kontrolišu pravce napada.

Takođe, nisu umjeli da iskoriste taktičke uspjehe, brzo gubeći zamah. Nisu pokazali ni najmanji napor da održe kontakt s povlačećim jedinicama VRS, što je dovelo do nepotrebnih gubitaka jer su stalno morali iznova pronalaziti protivnika i redefinisati bojište. Klasičan primjer se dogodio jugoistočno od planine Blizna. Vojska Republike srpske izvela je ograničeni protivnapad, samo kako bi postavila mine i odmah se povukla.

Kada su Bošnjaci napali taj sektor da bi ga povratili, našli su se u minskom polju pod žestokom artiljerijskom vatrom. Takve su, dakle, preuveličane tvrdnje o vojnoj vještini i sposobnosti - konstatuje potpukovnik Srej.

Ko i zašto kontroliše teritoriju?

Objašnjavajući teritorijalnu situaciju u BIH, da su Srbi posjedovali oko 64 odsto teritorije zbog istorijskih okolnosti, Srej napominje da VRS, koja je kontrolisala oko 70 posto teritorije tokom većeg dijela rata, nije imala vojne kapacitete da sve te teritorije aktivno osvaja. Srbi su, naprosto, posjedovali veći deo zemlje u Bosni i Hercegovini.

- Mediji i PR agencije koriste ovakve zapaljive termine kako bi prikrili predratnu realnost. Zbog agrarnog načina života, Srbi su činili relativnu većinu na 64% teritorije na početku rata, dok su urbano orijentisani muslimani, uglavnom trgovci i poslovni ljudi, većinom živjeli u gradovima - napominje Srej, ističući da je nakon turskih osvajanja dio Srba i manji broj Hrvata prešao u islam.

- Da li Bosna kao suverena država ima pravo da kontroliše sopstvenu teritoriju? Nesumnjivo. Ali, mora ispunjavati osnovne de fakto uslove za suverenitet –  u čemu, izgleda, nije uspjela. Najvažnije je to što nije sposobna da odbrani svoju teritoriju od bosanskih Srba koji žele da ostvare svoje legitimno pravo na otcjepljenje, na isti način na koji se i Bosna otcijepila od Jugoslavije. Jednostavno rečeno, ova situacija predstavlja građanski rat unutar građanskog rata - konstatuje potpukovnik Srej.

- Neke muslimanske pristalice pokušale su da istaknu apsurdan argument da se ovaj konflikt ne može smatrati unutrašnjim, pošto je Bosna primljena u Ujedinjene nacije (UN). Umesto toga, žele da ga prikažu kao rat agresije koji vodi Srbija.

Iako je predsjednik Srbije Slobodan Milošević nesumnjivo doprinio eskalaciji konflikta svojom nacionalističkom retorikom, dokazi o umješanosti Srbije često su izmišljani ili preuveličavani. Ukoliko se prati ta logika članstva u UN, onda bi se s pravom moglo pitati: gdje bi se danas nalazile Sjedinjene Države, da je UN postojao 1776. ili 1861. godine?

Ujedinjene nacije, zapravo, zaslužuju priznanje, jer shvataju da ne mogu nametnuti rješenje za bosanski građanski rat – ali ta realnost ostaje neprihvatljiva za muslimansku stranu, koja još uvijek ne razumije koncept da 'sloboda nije besplatna' i zahtijeva zaštitu od drugih, dok istovremeno sebe prikazuje kao nevine žrtve, a sprovodi sopstvenu teritorijalnu agresiju - konstatuje potpukovnik Srej.

Katastrofa zvana američka ambasada

- Tokom kasnog popodneva, 18. septembra 1994, dana koji je po standardima Sarajeva ostao neobično miran, dogodio se veliki napad na sjeveroistočnom delu grada. Jasno se čuo i prateći napad na jugozapadu.

Svako ko je proveo više dana u Sarajevu, brzo bi shvatio da muslimanska vojska pokušava da zauzme artiljerijske položaje VRS. (Jedina alternativa mogla je biti da Srbi sami sebe napadaju.) Zbog položaja jednog važnog vidikovca, bilo je moguće posmatrati operaciju u toku.

Kada su se pripadnici UN vraćali u logor, da podnesu izvještaje, NATO oficiri su počeli da zovu tražeći odgovarajuće bombardovanje ciljeva. Obaviješteni su da 'Srbi napadaju grad'. Nažalost, osim UNPROFOR-a, jedini koji je imao komunikacione kapacitete da na vrijeme proslijedi ovu pogrešnu informaciju NATO-u bila je američka ambasada.

U ovom slučaju, UN su sprečile ozbiljan propust, ali u drugim situacijama možemo samo nagađati koliko je lažnih podataka stiglo u Vašington. Postoje samo tri logična objašnjenja za ovu situaciju koja se približila katastrofi: osoblje (američke) ambasade je bilo očigledno nesposobno; osoblje je bilo u Beču (što je bilo česta pojava) i samo je prenijelo NATO-u izveštaj koji su dobili od bosanske vlade bez provjere; ili su namjerno pokušali da preprave izveštaj i šire dezinformacije. Koji god od ovih scenarija bio tačan, sve ukazuje na neprihvatljivo i neodgovorno ponašanje - navodi potpukovnik Srej.

Koliko je bilo izbjeglica?

- Prije nego što su srpske izbjeglice pobegle iz Krajine, statistika UNHCR-a pokazivala je da su populacije izbjeglica iz Bosne, nastale kao posljedica etničkog čišćenja, sačinjavale 36% Srba, 20% Hrvata i 44% muslimana. U najgorem slučaju, ovi podaci bi ukazivali na to da su Srbi bili odgovorni za približno 64% problema, ali ne postoji pouzdan način da se tačno utvrdi odgovornost za nasilje između Hrvata i muslimana, koji takođe snose deo krivice za ove uznemirujuće brojke. Svaki podatak koji tvrdi da dokazuje da je ova ili ona strana počinila određeni procenat etničkog čišćenja treba odmah dovesti u pitanje - konstatuje potpukovnik Srej.

U muslimanskoj vojsci više od 4.000 mudžahedina

Potpukovnik Srej u svom izvještaju navodi da je, uz podršku iranskih specijalnih snaga, na području centralne Bosne više od dvije godine djelovalo oko 4.000 mudžahedina.

- Odredi mudžahedina pomogli su u obučavanju izabranih elemenata bošnjačke vojske i počeli su da predvode mnoge taktičke napade protiv VRS, tokom ljeta 1994. Potencijal ove organizacije da poveća svoje aktivnosti ostaje visok i može ugrožavati regionalnu stabilnost uprkos bilo kojim budućim sporazumima.

Finansiranje mudžahedina obezbeđuje Iran i različite druge islamske države zainteresovane za širenje ekstremizma u Evropi. Međunarodne radikalne grupe, kao što je Hezbolah, takođe su na spisku osumnjičenih sponzora. Izvori iz bosanske vlade nevoljno priznaju prisustvo mudžahedina, ali javno sugerišu da su prihvatili njihovo prisustvo kao 'neophodno zlo' kako bi održali tok pomoći od međunarodnih islamskih donatora.

Ova pomoć je raspoređivana u obliku tvrdih valuta i tajnih isporuka oružja. Kako vrijeme prolazi, ovi profesionalni 'sveti ratnici' verovatno će usmjeriti svoju pažnju na politizaciju muslimanskog stanovništva i pokušaje uspostavljanja islamske republike poslušne fundamentalističkoj doktrini - naveo je potpukovnik Srej.

Ko je sve rušio u BiH?

Potpukovnik Srej se u svom izveštaju dotakao i tvrdnji Sarajeva da su u BiH rušene skoro isključivo džamije.

- Muslimani glasno upućuju pritužbe medijima da su tokom borbi oštećene samo džamije, ali jednostavna vožnja kroz bosansku unutrašnjost pokazuje nepouzdanost te tvrdnje. Još vidljivija (čak i medijima) je srpska pravoslavna crkva u Sarajevu koja jasno pokazuje znake oštećenja od minobacačkih i malokalibarskih vatrenih oružja, koja su mogla doći samo od Bošnjaka. Najvidljivija razaranja vjerskih objekata dogodila su se na istorijskom jevrejskom groblju u Sarajevu, gdje neki grobovi datiraju još iz doba Kolumba. Muslimani nisu bili jedini odgovorni za štetu, ali su je održavali i postali najveći počinioci - naveo je Srej.

NATO da ne nasijeda na propagandu islamističkog Sarajeva

- Svaki prekid borbi pruža Bošnjacima novu dimnu zavjesu iz koje mogu da provociraju Srbe - konstatovao je potpukovnik Srej.

- Uspješno su prevarili NATO da angažuje svoje vazduhoplovstvo za njihovu podršku, a sljedeći korak će uključiti pokušaj moralnog pritiska na kopnene trupe da povrate teritorije koje žele. (npr. bosanski zahtjev da Banja Luka bude demilitarizovana dok oni to ne čine u Sarajevu.)

Svaka odluka u vezi s misijom raspoređivanja američkih kopnenih snaga mora da bude donijeta od strane izabranih američkih zvaničnika – a ne da bude prepuštena Bošnjacima i njihovim PR agencijama ili da se na nju utiče lažnim izveštajima Stejt departmenta i medija - konstatuje Srej, ističući da američke pretpostavke griješe kada pojednostavljuju ovaj sukob kao borbu dobra protiv zla.

- Vlada bosanskih muslimana svakako ne odražava sliku liberalne zapadne demokratije kako je štampa obmanjujuće prikazuje. Ova grupa ostaje islamistički dominantna i očajnički pokušava da sakrije svoja istinska osjećanja.

Vjerovatnije je da je pod uticajem Irana i mudžahedina nego bilo koga na Zapadu.

Ove radikalne grupe mogu ostati u podzemlju ili otići tokom NATO raspoređivanja, ali će se vratiti kasnije kako bi obezbijedile da bosansko stanovništvo bude adekvatno politički pripremljeno i poslušno fundamentalističkoj doktrini. Da li SAD zaista namjeravaju da ovoj radikalnosti dodaju visokokvalitetnu američku obuku i oružje? - pitao se oktobra 1995. odine potpukovnik Srej.

Autor: Branko Žujović